Powiedzenie, że „potrzeba jest matką wynalazków” doskonale opisuje okoliczności wymyślenia broni palnej na świecie. Od zarania dziejów dochodziło do bitew i wojen między przedstawicielami danych społeczności, plemion oraz państw. Wykorzystywana od najwcześniejszych lat broń biała, czyli m.in. miecze, topory, włócznie oraz maczugi, umożliwiała jedynie walkę wręcz. Dużym urozmaiceniem działań militarnych było stosowanie znanej już od kilkudziesięciu tysięcy lat broni miotającej, do której zalicza się łuki oraz proce. Natomiast wymyślenie broni palnej – która notabene też zaliczana jest do grupy broni miotających – nieodwracalnie zmieniło nie tylko sposób prowadzenia wojen, ale także silnie wpłynęło na obszary ekonomiczne, polityczne i społeczne.

Stadia rozwoju broni palnej nie kończą się bynajmniej na broni lufowej. Możliwości technologiczne sprawiły, że broń ta stała się nie tylko narzędziem do prowadzenia działań wojennych, ale także ich celem. Chodzi rzecz jasna o broń rakietową, która ze względu na wystrzeliwanie pocisków napędzanych silnikami rakietowymi, jest niezwykle niebezpieczna.

Rozwój broni na szeroką skalę miał miejsce przede wszystkim podczas I Wojny Światowej. Właśnie na początku XX wieku zdano sobie sprawę, jaką wielką rolę odgrywa wsparcie artyleryjskie. Wtedy też zaczęto używać broni chemicznej.

Natomiast w tym artykule zostaną podane przykłady broni palnej lufowej. Różnorodność zaliczających się do niej pistoletów, strzelb, karabinów, rewolwerów, muszkietów i innych modeli broni wyposażonych w lufę jest ogromna. Postaramy się nakreślić ich rozwój na przestrzeni lat.

Jak zaczęła się historia broni palnej?

Historia broni palnej zaczęła się już w IX wieku. Wiąże nie ona z wynalezieniem czarnego prochu. Jego odkrycie miało miejsce w Chinach i to właśnie w tym cesarstwie zaczęto produkować pierwsze granaty, miny oraz bomby. Natomiast za pierwszą broń palną strzelecką uważa się lancę ognistą z X wieku. Jej działanie przypomina nieco funkcjonowanie miotaczy ognia. Skonstruowana była z kija, na którego końcu znajdował się pojemnik wypełniony prochem i różnego rodzaju odłamkami. Po podpaleniu miotała ogniem, lecz jej zasięg był dość ograniczony.

Większą celnością wykazywał się tzw. eruptor. Skonstruowany był już z metalowej lufy, natomiast znajdujące się w niej naboje były lepiej dostosowane do jej średnicy. Dzięki temu pociski wystrzeliwane z eruptora mogły dolecieć nawet na odległość kilkuset metrów.

To właśnie lufa musiała być poddawana modyfikacjom, aby broń była doskonalsza. Rzecz jasna rozwój pistoletów wiąże się też z opracowywaniem nowej amunicji.

Z czasem proch czarny w ramach wymian handlowych dotarł do Europy. Choć niektórzy twierdzą, że mieszkańcy starego kontynentu wymyślili go samodzielnie. Tak czy inaczej, produkcja europejskiej broni palnej zaczęła się dopiero w XIV wieku. Jej konstrukcja była dość prymitywna. Stanowiła ją lufa, która z jednej strony miała otwór wylotowy, z drugiej zaś otwór zapałowy. Do pierwszego z nich wsypano proch oraz pocisk wykonany z kamienia, żelaza, a później z ołowiu. W trakcie procesu przygotowywania broni do strzału, ważne było dokładne ubijanie włożonych do lufy mieszanek. Aby oddać strzał z tego dawnego pistoletu, należało doprowadzić ogień do wnętrza lufy przez otwór zapałowy. Dokonywano tego przez podpalanie kawałków drewna, poźniej służyły do tego rozgrzane żelazne pręty, by w końcu wykorzystywać do tego lont. Aby przejść do bardziej szczegółowego poznania broni palnej w czasach nowożytnych należy zapoznać się z jej poszczególnymi typami.

Na jakie rodzaje dzielimy broń palną?

W pierwszej kolejności warto uściślić, czym tak naprawdę jest broń palna. Pomoże w tym jej prawna definicja znajdująca się w protokole ONZ, która głosi, że bronią palną jest broń przenośna, wyposażona w lufę, miotająca, przeznaczona do miotania lub dająca się łatwo przerobić do miotania. Zapis ten określa też, że jej celem jest miotanie pocisku, którym może być ładunek rażący za pomocą działania materiału wybuchowego.

Broń palną dzieli się na strzelecką – do której zalicza się wszelkie pistolety, strzelby, rewolwery oraz karabiny – a także na artyleryjską oraz rakietową.

Broń strzelecka odprzodowa, czyli muszkiet i pierwsze pistolety

Można stwierdzić, że broń odprzodowa to miniaturowa broń artyleryjska. Jest ona czarnoprochowa i co ciekawe, pierwsze jej modele aktywowało się do strzału poprzez podpalanie prochu rozżarzonym węglem lub lontem. Najbardziej znanym przykładem takiej broni jest hakownica.

Nie lada udoskonaleniem okazało się zastosowanie w broniach zamka lontowego. Dzięki niemu lont znajdował się w szczękach kurka. Strzelec, przed oddaniem strzału, musiał zdjąć pokrywę panewki. W taki typ zamka wyposażony był m.in. muszkiet. Pierwsze z nich powstały już w XVI wieku.

W XVI wieku unowocześniono pistolety, gdyż wyposażono je w zamek kołowy. Jego mechanizm przypominał ten, który stosuje się w nakręcanych zegarkach. Po naciśnięciu spustu zaczynało się obracać żelazne kółko, które uderzało o drobny kryształ siarczku żelaza. W wyniku tarcia powstała iskra, która zapalała proch czarny umieszczony w panewce. Dla bezpieczeństwa i lepszej wydajności panewkę zasłaniano płytką. Dzięki temu proch się nie wysypywał i nie był narażony na kontakt z wodą.

Skuteczne strzelanie prochem możliwe było też przez pistolety skałkowe. Strzał był w nich inicjowany w wyniku uderzenie krzemienia znajdującego się w szczękach kurka o stanowiącą krzesiwo płytkę metalową. Pistolety wyposażone w zamek skałkowy po raz pierwszy pojawiły się w XVI wieku, natomiast były używane aż do połowy XIX wieku.

Natomiast w 1818 roku wynaleziony został zamek kapiszonowy. W jego budowie nie znajdowała się już znana z wcześniejszych modeli panewka. Otóż zastąpiono ją specjalnym kominkiem, na który nakładany był kapiszon. Jest nim wykonany z miedzi pojemniczek gromadzący piorunian rtęci, który pełni funkcję inicjującą strzał. Wystrzał z pistoletu kapiszonowego powodowany był uderzeniem kurka właśnie w kapiszon, który detonował, a ścieżka ognia dostawała się tam, gdzie umieszczony był proch czarny. Co ważne, zamek kapiszonowy był odporny na niekorzystne czynniki atmosferyczne, co przekładało się na jego niezawodność. Bronią kapiszonową jest m.in. rewolwer czarnoprochowy.

Broń odtylcowa

Wymyślenie tej broni było niemałą rewolucją. Ładowanie odtylcowe znacznie przyspieszyło oddawanie strzałów, co zwiększyło możliwości walki zbrojnej. Otóż pocisk w takiej broni wkładany był z tyłu lufy.

Pierwsza broń odtylcowa została wynaleziona przez Johanna Nikolausa Dreysse w 1840 roku, a był nią karabin. Jego militarny debiut miał miejsce 9 lat później podczas oblężenia Drezna. Nie dość, że przyspieszono siłę ognia, to broń odtylcową można było ładować, będąc w pozycji leżącej. Jednak jej wadą było to, że naboje obtoczone były papierową łuską, a zamek nie był na tyle szczelny, by uchronić gazy prochowe przed wydostawaniem się przez szczeliny. Tym samym strzały traciły na donośności.

Kolejnym z modeli karabinów odtylcowych jest Mauser M1871. Ta broń powtarzalna wymyślona została przez braci Mauserów. Była ona jednostrzałowa i wyposażona w zamek ślizgowo-obrotowy czteroaktowy. Co ważne Mauser w tylnej części zamka posiadał też bezpiecznik. Długość jego lufy wynosi 855 mm, natomiast kaliber – 11 mm. Inną znaną bronią powtarzalną jest powstały również na terenie Niemiec karabinek Mauser Kar98.

Naboje zespolone – kolejny kamień milowy w historii broni palnej

Momentem, który w pełni można nazwać jako kolejny przełom w stosowaniu broni i amunicji, było wynalezienie nabojów zespolonych. To wydarzenie było bodźcem do wymyślenia nowego mechanizmu broni palnej. Wtedy bowiem powstała broń samoczynna, czyli karabiny maszynowe. Można powiedzieć, że ich prototyp powstał już w 1861 roku. Była nim skonstruowana przez Richarda Gatlinga kartaczownica. Potrafiła ona wystrzelić nawet 1200 strzałów na jedną minutę. Było to możliwe dzięki specjalnemu mechanizmowi, który sprawiał, że nabój wsuwany był do lufy poprzez podajnik. Wystarczyło obrócić korbą, by naboje do niej trafiły. Dużą popularnością wsród wojsk cieszyły się ręczne karabiny maszynowe, czyli słynne RKM-y. Umieszczane były na dwunożnej podstawie. Cechują się one dużą poręcznością. Warto wiedzieć, że modele RKM to najlżejsze egzemplarze broni maszynowej.

Jednak karabin maszynowy to nie końcowe osiągnięcie w rozwoju broni strzeleckich. Jeszcze pod koniec XIX wieku skonstruowano bowiem karabin maszynowy automatyczny. Chodzi o słynny CKM. Do tej grupy broni zalicza się również Browning oraz Hotchkiss. CKM-y po raz pierwszy użyte były w wojnie radziecko-japońskiej w 1904 roku.

Warto wiedzieć, że karabiny maszynowe automatyczne szczególnie na początku XX wieku traktowane były jako narzędzie do prowadzenia ostrzału wspierającego. Ze względu na swe duże gabaryty i trudność w obsłudze nie od razu były powszechnie używane. Dopiero udoskonalenie ich poprzez zmniejszenie ciężaru i zwiększenie szybkostrzelności – dzięki czemu ogień uderzeniowy dziesiątkował pozycje wrogich wojsk – stały się używane w niemalże każdej armii. Wadą karabinów maszynowych automatycznych była słaba skuteczność strzałów na dalsze odległości. Pociski wysyłane do celu oddalone dalej niż 1000 metrów mogły już do niego nie trafiać.